Made – Mayse kermis, een feest dat al meer dan tweehonderd jaar op de kalender staat. Altijd op de laatste zondag van september. De bevolking kijkt uit naar dat allerlaatste zomerfeestje voordat het slechte en natte jaargetijde begint. Liefst vier dagen en een vrijdagavond zetten de inwoners van Made de bloemetjes buiten. Afgelopen weekeinde stond hij weer op de rol: de officiële 211e kermisviering van het dorp Made. In 2011 vond het tweede eeuwfeest plaats. Het was zonnig en vooral gezellig in het centrum van Made. En dat is eigenlijk altijd zo geweest.

Door Michiel Peeters

De oorsprong van het feest, waarbij het bier rijkelijk vloeide, komt van het woord ‘kerkmis’. De bevolking van een dorp vierde op die dag het verjaardagsfeestje van de kerk. In de annalen van de kersverse gemeente Made en Drimmelen & Standhazen maakte burgemeester Jacobus Wijnen in het Frans melding van een ‘foire annuelle’ op de laatste zondag van september. Waarom in het Frans, Nederland maakte van 1795 tot 1813 deel uit van Frankrijk. Eerst als bezettingsland en de laatste drie jaren als deel van het Franse Keizerrijk.

De heemkundemannen L. van Suijlekom en G. van der Ven legden de vroegste herinneringen aan het Mayse feest vast in de allereerste uitgave van het Heemkundeblad De Klok (oktober 1998).

De oorsprong van kermis komt toch van de Romeinen. Zij gaven de stammen in onze streken toestemming om een soort jaarmarkt te houden. Forum, het Romeinse woord voor dit evenement is duidelijk verwant met het Engelse Fair en het Franse Foire. Veel mensen uit een streek kwamen naar zo’n forum om inkopen te doen en elkaar te ontmoeten.

Uitspattingen

In de loop der tijd veranderde de kermis heel veel. In de 18e eeuw vonden steeds meer mensen de kermis onbeschaafd en grof. Er werd alcohol gedronken, mensen vreeën in het openbaar en er werd gevochten. Made werd lange tijd berucht om zijn uitspattingen. Het gemeentebestuur eiste van personen die buiten de gemeente kwamen een attestatie van goeder naam. In 1835 werden die regels voor de kermis aangescherpt en op schrift gesteld. In 1844 werden de regels nog meer uitgebreid en moesten de kramers om 19.00 uur sluiten. Boetes werden verhoogd tot zes gulden. Bij herhaling werd die verdubbeld en kwam er een dag cel bij.

De Klok verhaalt over ongeregeldheden tijdens Madese kermis. 27 september 1819 liet de burgemeester aan de garnizoenscommandant van Geertruidenberg weten dat enkele soldaten met sabels bezoekers en herbergiers hadden bedreigd. Kermisgasten van buiten Made kregen ook weleens mot met de inwoners van De May. Zo werd een Oosterhoutse touwslager op 29 september 1844 om 21.30 uur ’s avonds op de openbare weg aangevallen door Hendrik Wereldts, omdat hij zijn meisje niet afstond. “Ook tussen de bewoners van Made ging het weleens fout. Zo moest op 30 september 1849 de marechaussee optreden bij een vechtpartij in de herberg van Jacobus Strijbosch en Catharina van den Dries. Vier burgers riepen daar ‘de boeren eruit’ en gaf boer Gerrit Prinsen uit Steelhoven een klap om de aftocht te bespoedigen.” De vier werden een maand later door de Bredase rechtbank veroordeeld tot een geldboete van 32 gulden.

Rond 1900 zorgde overlast ervoor dat er bijna geen kermissen meer over waren. Pas na de Tweede Wereldoorlog (1945) komen de kermissen terug met het reuzenrad, de rupsbaan en de botsautootjes. Vroeger bestond kermisvermaak vooral uit kijken en zich verwonderen over allerlei vreemde dingen. Tegenwoordig is het vooral het beleven van spannende dingen: hard, hoog en eng! Het is wel nog steeds zo dat in het zuiden van het land de meeste kermissen zijn.

In de jaren twintig van de vorige eeuw werd de kermis nieuw leven ingeblazen met dansmuziek. De bezoekers konden vanaf toen tot 19.30 uur dansen en blijven drinken tot sluitingstijd 22.30 uur.

Attracties deden pas na de Tweede Wereldoorlog hun intrede. Op de kermis in Made kwamen aan het einde van de 19e eeuw hoofdzakelijk kramers in koek, moppen, petten, hoeden, paraplu’s en vis voor. Bijzondere attracties kwamen vooral uit Bergen op Zoom: een paardenspel en Carel Rooper uit de Scheldestad vertoonde natuurlijke zeldzaamheden en acrobatische toeren.

Koekverloten was een fenomeen dat volgens de Commissaris van de Koningin in strijd met de wet was en daarom verboden. Later (1911) kwam er een elektro-bioscooptheater met leerzame en vermakelijke programma’s op de kermis. Ook een zweefmolen deed toen zijn entree (1926), evenals een hoepla.

Koningsschieten op de kermis

Tot een van de tradities op de Mayse kermis behoort het kermisschieten. Sinds 26 september 1890 vindt dit schieten plaats. Voor die jaren voerde de schuttersafdeling van het St. Ambrosiusgilde dit kermisschieten uit. De laatste jaren werd het kermisschieten in stand gehouden door kruisboogvereniging Willem Tell, 1870. Twee jaren geleden bliezen Toon Rasenberg, Huub van Dijk en Jan Avontuur het evenement dat zieltogend was, met succes nieuw leven in.

Bronnen: Kermis van Made en Drimmelen, de Klok no.1 1998; Shell Journaal van Nederlandse Folklore 1971.

Zie verderop voor een sfeervolle fotoreportage.